Een woensdagochtend in november 9 uur, het is een gezellige boel bij peuteropvang Ieniemienie in Sittard. De klas is in herfstsferen. Een slinger van blaadjes aan een staalblauwe muur, bij de poppenhoek een parasol als een reuzevliegenzwam: rood met witte stippen. De ouders zijn weer uitgezwaaid, pakweg twaalf peuters kruipen over de grond met blokken, auto’s, speelgoedbeestjes en poppenservies. Tijd om op te ruimen, juf Franca en juf Kim helpen; de blokken bij de blokken, de beestjes bij de beestjes. ‘En kom maar zitten op je stipje in de kring.’ Juf Kim pakt Siem erbij, een handpop die houdt van gezond eten en veel bewegen, hij draagt een cape als Superman. Handpop Siem heeft zin in een raadspelletje: ‘Wat staat er op dit plaatje?’ Juf Kim beweert dat het een spruitje is, Juf Franca denkt een tomaat. Maar de kinderen weten het zeker en roepen in koor: ‘Een wortel, een wortel!’

In ontwikkeling

Bij peuteropvang Ieniemienie is SuperFIT geïntroduceerd, een programma dat bij peuters gezond eten en een actieve leefstijl stimuleert. De aanpak is ontwikkeld door gezondheidswetenschappers Sanne Gerards en Jessica Gubbels van de Universiteit Maastricht, in samenwerking met Spelenderwijs (een organisatie voor kinderopvang in de gemeente Sittard en omgeving) én met Ecsplore (een stichting die bijdraagt aan het sportieve en culturele klimaat in de Westelijke Mijnstreek). ‘Op peuterleeftijd worden al veel gewoontes gevormd’, zegt Jessica Gubbels. ‘De motoriek en smaakvoorkeur zijn bijvoorbeeld volop in ontwikkeling. De ervaringen op die jonge leeftijd zijn bepalend voor de gewoontes veel later in het volwassen leven. Maar de focus van leefstijl- en beweeginterventies bij kinderen ligt vaak bij de basisschoolleeftijd. Zonde, want daarmee verlies je veel kostbare tijd.’ De twee onderzoekers zagen de noodzaak voor een aanpak voor peuters. Die was er vooral in wijken met veel gezinnen met een lagere sociaaleconomische status, waar kinderen vaker overgewicht hebben. Zo is SuperFIT ontstaan, een programma voor de opvang én thuis.

Op maat

SuperFIT begint altijd met doelen stellen: voor welk doel is er voor de peuteropvang nog winst te behalen? Bijvoorbeeld dat de peuters elke dag fruit en groente eten bij de opvang, of dat ze meer beweegspelletjes doen. Vervolgens wordt geïnventariseerd: wat heeft de peuterklas nodig om dat doel te bereiken? Jessica Gubbels: ‘Voor de ene opvang zijn dat kindvriendelijke mesjes om zelf fruit en groente mee te snijden, bij de ander is dat een loopfietsje in de klas. SuperFIT is dus op maat gemaakt, steeds toegespitst op de behoeftes van die éne peuteropvang-groep. Daarom noemen we het een aanpak, en geen interventie.’ Er zijn kaarten met tips voor gezonde activiteiten voor binnen en buiten, en bijbehorende materialen zoals een hoepel of een bal. De poppen Siem en Puk staan symbool voor SuperFIT. Pedagogisch medewerkers kunnen worden gecoacht om de aanpak succesvol én duurzaam in te voeren, zodat er blijvend aandacht voor is. SuperFIT wordt altijd geïntegreerd in het bestaande programma. Jessica: ‘Ook dat vinden wij belangrijk, het moet voor medewerkers géén extra belasting vormen. Dus ook de coaching vindt meestal plaats tijdens de opvanguren in de klas.’

‘Als peuters op de opvang enthousiast zijn gemaakt, gaan ze thuis graag aan de slag met de activiteiten’

Terug naar peuterspeelzaal Ieniemienie. Daar doen de kinderen een volgend spelletje onder leiding van Siem, de handpop die leven ingeblazen krijgt door juf Kim. Dit keer doen ze een spel voor de motoriek. Op de grond liggen gekleurde pittenzakjes, ieder kind kiest er een uit. ‘Kun je hem op je hoofd leggen?’ vraagt Siem met zijn hoge poppenstem. ‘Op je voet? Op je rug?’ De kinderen kraaien van plezier, hier en daar rolt een zakje op de grond, maar ze rapen het met onverminderd enthousiasme op voor een volgende poging. Een meisje zoekt tevergeefs vóór zich op de grond. Juf Kim ziet het en switcht van achter haar handpop moeiteloos van rol: ‘Achter je, schat’.  Verderop in de kring staat een jongetje op het punt het op te geven, hij kijkt verslagen in de rondte naar de kromgebogen peuters met wél een pittenzakje op hun rug. Juf Franca schiet te hulp. ‘Goed zo’, prijst ze, ‘jij kunt het ook!’

Rugzakje mee naar huis

Stichting Ecsplore coacht de pedagogisch medewerkers op de werkvloer en geeft workshops over de aanpak. De bedoeling is dat de pedagogisch medewerkers van het peuterdagverblijf uiteindelijk ‘eigenaarschap’ ontwikkelen voor SuperFIT, zodat ze zich blijvend verantwoordelijk voelen voor de uitvoering. Daan Pluim is projectleider en leefstijlcoach bij Ecsplore. ‘Niet alle pedagogisch medewerkers hechten evenveel belang aan gezonde voeding en bewegen’, zegt hij. ‘Daarom proberen wij bewustzijn te creëren en zelfreflectie te stimuleren. Te laten inzien dat een actieve leefstijl bij peuters niet alleen belangrijk is voor een gezond gewicht, maar ook voor de ontwikkeling van doorzettingsvermogen en creativiteit. Dat doen wij nooit pushend of dwingend. Want dat werkt averechts.’ Ook ouders worden betrokken. Voorheen werden voor hen informatie- en voorlichtingsavonden georganiseerd, maar vanwege corona is dat geen optie meer. Daan Pluim: ‘Daarom geven we de kinderen nu om beurten een rugzakje mee naar huis. Daarin zitten bijvoorbeeld kaarten met suggesties voor beweegspelletjes en tips voor gezonde voeding. Veel ouders denken bijvoorbeeld dat je voor goed ouderschap een smaakje moet toevoegen aan water. Maar peuters drinken net zo lief puur drinkwater.’

Beweegmeter

Met subsidie van ZonMw startten Sanne Gerards en Jessica Gubbels in 2017 een onderzoek naar het effect van de aanpak op twaalf peuterdagverblijven van Spelenderwijs in de gemeente Sittard-Geleen. Daarvoor gebruikten ze een mixed method design. Jessica Gubbels: ‘We deden observaties op de opvanglocaties. We wilden weten of er dankzij SuperFIT meer tijd aan bewegen en aan gezonde voeding werd besteed. Ook gaven we de peuters een beweegmeter aan een riempje om hun buik, zodat we op de opvang én thuis hun beweegpatroon konden aflezen. Bovendien hebben we ouders drie keer gebeld om te vragen wat hun kind de afgelopen 24 uur gegeten had.’ Het was een kwalitatief én een kwantitatief onderzoek. Aan het onderzoek deden 119 peuters mee, van wie 91 kinderen in de controlegroep zaten. Ze waren gemiddeld 3,1 jaar oud.

Resultaten

Uit het onderzoek blijkt dat SuperFIT op de peuteropvang-locaties een positief effect heeft. Kinderen zijn actiever en eten meer groenten en fruit. Thuis werden de resultaten niét gezien: de kinderen die meededen aan het programma SuperFIT bewogen daar niet meer dan de kinderen uit de controlegroep, en aten niet gezonder. Ook zagen de onderzoekers dat het moeilijk was om ouders te bereiken, met name ouders met een lagere sociaal economische status. Jessica Gubbels: ‘Het waren vooral de ouders die al veel bezig zijn met gezondheid die naar de voorlichtingsbijeenkomsten kwamen en die meededen aan het onderzoek. Dat is mede de reden waarom we in de doorontwikkeling het rugzakje hebben geïntroduceerd.’ Het effect van het rugzakje viel buiten het oorspronkelijke onderzoek, maar wordt op dit moment gemeten. Daan Pluim: ‘Er zit een map in waarin ouders hun ervaringen kunnen delen. Daarin lezen we veel positieve reacties. Als peuters op de opvang enthousiast zijn gemaakt, gaan ze thuis graag aan de slag met de activiteiten. Zo motiveren ze ook hun ouders.’

Fruitlied

De peuters van Ieniemienie zijn zojuist terug gekomen van het halfuurtje buiten spelen en bewegen. Ze zitten nu niet op hun stipje in de kring op de grond, maar op een stoel aan een tafeltje. Ze zingen ‘het fruitlied’: ‘We eten nu ons fruit, en rusten lekker uit’. Juf Franca deelt de bakjes uit, elk kind heeft iets meegenomen van huis. Daan Pluim: ‘Voorheen schilden de kinderen hun fruit en groente zelf aan hun tafeltje onder begeleiding van de pedagogisch medewerkers. Het werd gemixt in grote kommen en verdeeld. Vanwege corona kan dat niet meer.’ Eén meisje heeft géén fruit, ze is het niet gewend en houdt er niet van. Juf Franca geeft haar een partje mandarijn: ‘Proef maar voorzichtig’. Het meisje brengt het partje naar haar mond, maar is al snel klaar met proeven. Ze legt het stukje mandarijn op het tafeltje, en steekt hulpeloos haar hand in de lucht met een gezicht alsof er modder aan kleeft. Juf Franca heeft een vochtig doekje en prijst haar: ‘Volgende keer een stukje banaan.’ Bij Ienieminie is SuperFIT volgens Daan Pluim heel succesvol geïntroduceerd. ‘Dat komt omdat de pedagogisch medewerkers Kim en Franca de aanpak zo enthousiast hebben omarmd. Bij Ienieminie staat elke dag in het teken van SuperFIT.’

Datum: 18 december
Bron: ZonMW