Dat je met een aangepaste leefstijl gezonder oud wordt, was natuurlijk al bekend. Maar wist je dat je daarmee ook de kans op het krijgen van gezonde kinderen en zelfs kleinkinderen vergroot? Tijdens het 8^e Arts & Leefstijlcongres in Utrecht werd dit onderwerp verder uitgediept. Honderden artsen, praktijkondersteuners en andere zorgverleners kwamen naar het Beatrixtheater om lezingen en workshops te volgen over het thema ‘De eerste 1000 dagen’. De belangrijkste boodschap deze dag: we moeten (aanstaande) ouders nog beter bewust maken van het belang van een gezonde leefstijl voor, tijdens en na de zwangerschap.

Voeding en embryonale ontwikkeling

Gedurende de eerste 12 weken van de zwangerschap ontwikkelt de embryo zich razendsnel, vertelde keynote speaker professor Tessa Roseboom, hoogleraar Vroege ontwikkeling en gezondheid (AMC-UvA). In deze periode worden alle organen gevormd. Bij meisjes ook de voorraad eicellen, de kiem voor haar eigen kinderen. Gaat er in dit stadium iets mis, dan kan dat dus gevolgen hebben voor het kind en de generaties daarna.

Biologisch gezien kan de mens zich gelukkig goed aanpassen aan minder goede omstandigheden. Maar dat heeft uiteindelijk wél invloed op de kwaliteit van je gezondheid. Een goede start is dus essentieel. Roseboom legde dat treffend uit aan de hand van een onderzoek naar de gevolgen van de Hongerwinter op zwangere vrouwen en de gezondheid van hun kinderen.

Ondervoeding en het ongeboren kind

Kinderen van moeders die zwanger werden tijdens de Hongerwinter (1944/1945) bleken later in hun leven meer kans te hebben op diverse aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten, diabetes en kanker. De ondervoeding van de moeder correspondeert met de periode waarin de belangrijkste organen worden aangelegd en dat laat dus zijn sporen na. Niet alleen op lichamelijk vlak: deze kinderen bleken vaker ook op cognitief gebied minder goed ontwikkeld te zijn. Daarnaast was deze groep gevoeliger voor psychische problemen. En dat geeft vanuit maatschappelijk perspectief aan hoe belangrijk een goede omgeving is, zowel voor de moeder als voor het ongeboren kind.

De omgeving, dat zijn wij

Een goede start voor het ongeboren kind is ook anno nu dus van groot belang. Dat betekent ook, benadrukte Roseboom, dat wij als maatschappij moeten zorgen voor optimale omstandigheden voor de zwangere vrouw. Factoren als geweld, leefstijl, stress en voeding zijn daarbij belangrijk. Zorgprofessionals zouden hier meer op kunnen wijzen, onder andere door risicofactoren eerder te signaleren, het gesprek te durven aangaan en de partner erbij te betrekken.

Leefstijl vóór de conceptie

Professor Dr Régine Steegers-Theunissen, hoogleraar Periconceptie epidemiologie (Erasmus MC), vertelde in haar keynote speech dat die goede start al ver voor de zwangerschap begint. Vanaf honderd dagen voor de conceptie, om precies te zijn. In die periode vindt namelijk de rijping van de eicel en de spermacellen plaats. Daarbij wordt DNA geprogrammeerd, en de kwaliteit daarvan hangt sterk af van de lichamelijke gezondheid -en dus de leefstijl- van de aanstaande ouders.

Het belang van gezond DNA

Is de kwaliteit van het erfelijk materiaal niet optimaal, dan is er een grotere kans op fertiliteitsproblemen en miskramen. Maar het verhoogt bijvoorbeeld ook het risico op complicaties als vroeggeboorte, aangeboren afwijkingen of gezondheidsproblemen bij het kind op latere leeftijd. Een gezonde leefstijl heeft veel invloed op deze problematiek. Zo stimuleren voedingsmiddelen die rijk zijn aan foliumzuur en gezonde vetten de vorming van methylgroepen op het genetisch materiaal, en dat verbetert de kwaliteit van het DNA.

Preconceptiezorg

Het is belangrijk om de aanstaande ouders nog voor de conceptie hierover te informeren, maar die komen in dit stadium meestal nog niet over de vloer bij de zorgprofessionals. Daardoor weten veel mensen met een kinderwens niet dat ze een maand of vier voorafgaand aan de zwangerschap hun leefstijl zouden moeten aanpassen om de kans op een gezond kind te optimaliseren.

Steegers-Theunissen riep zorgprofessionals op om preconceptiezorg beter te implementeren. Het Erasmus MC doet dit onder andere door middel van het coachingsprogramma ‘Slimmer Zwanger’. Hiermee krijgen vrouwen met een kinderwens via een app tips over gezond zwanger worden en zijn. Het programma is in de regio Rotterdam uitgebreid getest en heeft effect, zo blijkt. Ook in achterstandswijken, hoewel een betere begeleiding van de vrouwen in die regio wel wenselijk is.

Vruchtbaarheid en obesitas

Een ongezonde leefstijl heeft ook gevolgen voor de vruchtbaarheid: zo’n 30% van de vrouwen met een fertiliteitsprobleem is obees. Keynote speaker Dr Annemieke Hoek (RUG) was betrokken bij de LIFEstyle-studie; een onderzoek naar het effect van leefstijlinterventie bij deze groep. Daarbij werd bekeken of een leefstijlinterventieprogramma voorafgaand aan een fertiliteitsbehandeling de kansen op een zwangerschap en gezond kind zou vergroten. Een groep vrouwen werd gedurende 6 maanden voorafgaand aan de vruchtbaarheidsbehandeling begeleid op het gebied van dieet, beweging en gedrag. Het doel was om minimaal 5 tot 10% af te vallen en het BMI te verlagen naar onder de 29. De controlegroep ging zonder interventie het fertiliteitstraject in. Beide groepen werden gedurende 24 maanden gevolgd.

De invloed van leefstijlinterventie op de vruchtbaarheid

De uitkomsten van het onderzoek leidden onder andere tot de conclusie dat leefstijlinterventie gericht op gewichtsverlies de kans op een levend geboren kind niet verhoogt. Ook verminderde de kans op complicaties tijdens de zwangerschap niet. Het aantal spontane concepties steeg wel met 26% ten opzichte van 16% in de controlegroep. Afvallen lijkt dus de kans op een natuurlijke conceptie te vergroten.

Kennisoverdracht is belangrijk

Tijdens de pauze werd er veel nagepraat over de lezingen. “Wel een eyeopener, dat laatste onderzoek,” aldus deelneemster Maartje Linker. “Ik had gehoopt dat leefstijlinterventie meer invloed zou hebben op die onvruchtbaarheid bij obesitas.” Linker is huisarts in Zuidoost Drenthe, een regio waar overgewicht, en daarmee vruchtbaarheidsproblemen vaak voorkomen. Zij weet als geen ander hoe belangrijk maar moeilijk het is om het belang van een gezonde leefstijl onder de aandacht te brengen van haar patiënten. Hoe ze dat doet? “Toch gewoon iedere keer weer over beginnen. Ik merk wel dat de boodschap steeds vaker aankomt. Het thema gezond eten staat toch steeds meer in de belangstelling en dat merk je.”

Gynaecoloog Migchels uit Tilburg vindt het vooral lastig dat leefstijl en conceptie/zwangerschap zo’n uitgebreide periode beslaat. “Je moet dus niet focussen op één onderwerp of periode, het is veel breder. Dat maakt het wel complexer om uit te leggen aan je patiënten.”

Dat die kennisoverdracht belangrijk is, staat buiten kijf. Vrijwel alle sprekers op het congres benadrukten hoe belangrijk het is om patiënten te informeren over de gevolgen van leefstijl op de gezondheid van het (ongeboren) kind.

Staatssecretaris Blokhuis

Preventie is essentieel, onderstreepte ook staatssecretaris Paul Blokhuis nog eens. “Teveel mensen zijn ziek door een verkeerde leefstijl. Daar willen we verandering in brengen, onder andere door middel van het Nationale Preventieakkoord, het pakket maatregelen om overgewicht, roken en alcoholmisbruik terug te dringen.” De staatssecretaris waardeert het dat steeds meer zorgprofessionals preventie serieus nemen. Ook is hij van mening dat de verdeling van het budget op dit gebied wat eerlijker kan: nu gaat 80 miljard richting de zorg en 20 miljard naar preventie. Die balans moet verschuiven. Deze opmerking leverde Blokhuis een spontaan applaus uit de zaal op.

Healthy Food Congress

Applaus klonk overigens ook regelmatig uit de naastgelegen Expozaal, waar het Healthy Food Congress plaatsvond. Dit jaarlijkse evenement is gericht op het verbinden van de zorgsector met de groente- en fruitketen. Op de leefstijlmarkt konden de deelnemers van het Arts & Leefstijlcongres kennismaken met verschillende gezondheidsorganisaties en bedrijven uit de branche. Daarnaast waren ook hier diverse lezingen te volgen. Zo vertelde schaatscoach Jacques Orie over het belang van gezonde voeding bij topprestaties en legde Anne Slotegraaf van Alliantie Voeding in de Zorg uit hoe goede voeding tijdens en na verblijf in het ziekenhuis kan bijdragen aan een sneller herstel en dus lagere zorgkosten.

Leefstijlarts van het jaar

Na een (uiteraard) supergezonde lunch en twee workshoprondes was het tijd voor de verkiezing van de eerste leefstijlarts van het jaar. Huisarts Tamara de Weijer, voorzitter en oprichter van Vereniging Arts & Leefstijl, maakte de winnaar bekend: de eer gaat naar huisarts Norbert van den Hurk uit Leende.

Al met al was het een inspirerende dag, vonden de meeste deelnemers. Ellie Krijnen, lactatiedeskundige en orthomoleculair therapeute, heeft veel van de keynote speakers opgestoken. “Borstvoeding is dus niet altijd de beste keuze, bijvoorbeeld als de moeder niet gezond eet.”

Ook Kinderarts Saskia Bouma had veel aan de lezingen. “Het geeft mij handvatten om het thema gezond leven te onderbouwen naar de ouders van mijn patiëntjes.”

Het congres werd afgesloten met cabaret en een netwerkborrel. Meer weten over het Arts & Leefstijlcongres en de keynote sprekers? Op de website vind je meer informatie.

Bron: Arts & Leefstijl
Datum: 9 april 2019