Een vroege kerstgedachte in 2009 maakt dat Johan Bender het bedrijf GATT opricht. In nauwelijks twaalf jaar ontwikkelt het bedrijf een innovatief bloedstelpende product, waar grote farmaceutische firma’s voor in de rij staan. In mei 2022 wordt GATT overgenomen door Ethicon, dat zich vestigt op de Nijmeegse Noviotech Campus. Het succesverhaal illustreert waarom juist in de Lifeport regio dergelijke bedrijven ontstaan.

Vier dagen voor kerst bezoekt ondernemer en apotheker Johan Bender nog even een congres. Buiten is het op die maandag in 2009 zwaar bewolkt en koud. In de verwarmde congreszaal laat Bender zijn gedachten gaan over een mislukt project om met  een spray snel operatiewonden te sluiten. En over een ander project om cannabisproducten met een speciale coating te beschermen tegen afbraak. Het laboratoriumpersoneel klaagt voortdurend over die coating, omdat die echt alles aan elkaar plakt: het glaswerk aan de tafel, zelfs de handen van de laboranten. Vreselijk spul… 

Om precies half drie breekt op die middag in het hoofd van Bender de zon door. Misschien is een en een toch drie. Zou hij met die coating misschien menselijk weefsel aan elkaar kunnen plakken? Dat zou ideaal zijn voor chirurgen die na een operatie bijvoorbeeld chirurgische wonden snel willen sluiten zonder lekkages. Gewoon een stukje plakband met die ‘sticky coating’ van de rol nemen en plakken maar. Hij ziet het al voor zich: een rol biologisch afbreekbare duct tape als standaard gereedschap op elke operatiekamer. 

Het Nijmeegse bedrijf dat voortkomt uit dit idee – GATT Technologies – wordt nog geen vijftien jaar later in mei 2022 overgenomen door Ethicon, een onderdeel van het Amerikaanse farmaceutisch bedrijf Johnson & Johnson. Het is een succesverhaal uit Lifeport Regio Arnhem Nijmegen, dat illustreert hoe samenwerking tussen ondernemers, kennisinstellingen, overheid en investeerders leidt tot innovaties en verbeteringen in de gezondheidszorg en extra werkgelegenheid.

Wetenschappers vergroten kansen

Na de kerst schakelt Bender zijn netwerk in om te checken of zijn idee hout snijdt. Hij klopt eerst aan bij prof. Jan van Hest, hoogleraar Organische Chemie aan de Radboud Universiteit. Van Hest onderzoekt de plakkende stof – het polymeer gebaseerd op polyethyl oxazoline, kortweg PEO. Hij duwt, draait en sleutelt er wat aan, om te concluderen dat het best kansrijk is. Vergeleken met een andere stof die al in de gezondheidszorg gebruikt wordt – PEG – plakt het meer dan twee keer zo goed. 

“Dan wil je weten of de stof zuiver en op grote schaal is te produceren”, zegt Bender. “Dat is essentieel als je een product in de markt wilt zetten. Ook essentieel: of de stof veilig is voor de mens.” Voor een antwoord op beide vragen kan hij terecht bij de Radboud universiteit en het Radboudumc. Voor het onderzoek naar patiëntveiligheid en medical need – is het een product waar de medische wereld echt op zit te wachten – ontstaat een waardevolle en blijvende samenwerking met prof. Harry van Goor, gastro-intestinaal chirurg in het Radboudumc. Via Van Goor ontstaat er toegang tot de afdeling Chirurgie, Medische beeldvorming, het Centraal Dierenlaboratorium en andere afdelingen die van belang kunnen zijn voor onderzoek en ontwikkeling van het product. In dit prille beginstadium is de verknoping van ondernemer en kennisinstellingen essentieel. Bender en Van Goor worden door de productontwikkeling een twee-eenheid. “We hebben steeds de uiteindelijke klinische toepassing voor ogen gehad”, zegt van Goor. “Dat vereist wederzijds vertrouwen en een open, kritische opstelling naar elkaar waarbij het soms best mag knetteren. Dat heeft ons uiteindelijk erg geholpen, want je kunt een kansloos project beter meteen de nek omdraaien dan pas na tien jaar tot de conclusie komen dat je bezig bent met iets waar niemand behoefte aan heeft.”

Bijdrage EFRO

Nog een essentieel onderdeel: de financiering. Zonder geld geen onderzoek, laat staan productontwikkeling. Voor de verdere ontwikkeling van het kansrijke chirurgische plakband is veel geld nodig. Banken en traditionele investeringsfondsen stappen in deze fase niet in omdat ze die te risicovol vinden. Het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO Oost) komt in 2012 met ruim anderhalf miljoen euro subsidie wél over de brug. “Voor dit soort situaties is EFRO Oost ook precies bedoeld”, zegt programmamanager Hans Ahoud. “EFRO Oost ontvangt geld van de Europese gemeenschap om de regionale economie in Gelderland en Overijssel te versterken. Het idee is dat kansrijke innovaties in de regio met onze subsidies sneller naar de markt worden gebracht om zo vooral in het MKB nieuwe werkgelegenheid te creëren. Het gaat om risicovolle, vroege financiering die niet altijd slaagt, maar als het wel lukt – zoals bij GATT – positieve effecten heeft voor de regio.

Daarbij beoordelen we nadrukkelijk of de innovaties passen binnen de speerpunten die we als provincies en regio’s hebben geformuleerd. Voor Lifeport, zoals we het innovatienetwerk rond Arnhem-Nijmegen noemen, gaat het vooral om Health, Hightech en Energy. GATT past perfect in dit plaatje. We hebben het bedrijf destijds op weg geholpen. Daarna konden ze de volgende stappen zetten.”

Van pleister naar patch

Naast investeringen van Bender en Oost NL, bleek de EFRO-subsidie van grote waarde doordat er enkele onverwachte zaken aan het licht kwamen. Bij het opschalen kon de stof niet zuiver genoeg geproduceerd worden en de pleister bleek in de praktijk minder goed te werken dan gedacht. Van Goor: “We zagen dat de pleister niet goed plakte maar wel bloedingen kon stoppen. Toen zijn we in alle openheid en vertrouwen stevig gaan discussiëren over de toekomst.” “Waarbij we eigenlijk al snel de pleister hebben ingeruild voor een patch, een bloedstelpend sponsje”, zegt Bender. “Belangrijkste overweging daarbij was dat je de werking van zo’n patch veel beter en sneller, nog tijdens de operatie, kunt aantonen dan de werking van een pleister die bijvoorbeeld naadlekkages van een geplakte darm na de operatie voorkomt. In die periode zo rond 2015 kwam er een bloedstelpend middel, een hemostaticum, op de markt dat volgens ons lang niet zo goed was als het onze. Dus ook in dat opzicht lag de switch van een pleister naar een patch voor de hand.” 

Inspelend op de nieuwe koers ontwikkelde Van Goor een bloedingsmodel met overtollige levers uit het slachthuis, waardoor veel minder dierproeven nodig waren. Dit model maakte uitgebreide proeven en vergelijkingen met bestaande hemostatica mogelijk, waardoor er rond 2020 een solide dossier was opgebouwd over het bloedstollende sponsje. Met uitstekende resultaten!

Oost NL versterkt regionale economie 

Op dat moment heeft GATT al diverse nieuwe financieringsrondes doorlopen, waarbij vooral Oost NL een constante factor is. Oost NL is de ontwikkelingsmaatschappij van Oost-Nederland die in opdracht van de provincies Gelderland en Overijssel met gerichte investeringen de regionale economie versterkt. “Dan kijken we vooral naar bedrijven die inzetten op slimme energie, toegankelijke gezondheidszorg en duurzame voeding”, zegt Viktor Mattousch, investment manager bij Oost NL. “Het liefst in samenwerking met private investeerders, zodat we onze financiële slagkracht kunnen vergroten en ook meteen de weg naar vervolgfinanciering al proberen te plaveien. We werken niet met subsidies zoals EFRO, maar met investeringen waar we het liefst extra geld uithalen om dat vervolgens weer in nieuwe kansrijke bedrijven te investeren. Zo hebben we in GATT tot aan 2020 in totaal meer dan twee  miljoen euro geïnvesteerd.”  

In 2020 is het spel al op de wagen, want gaandeweg zijn de uitstekende resultaten van het product ook opgemerkt door grote spelers in de markt voor hemostatica, zoals Baxter, CRBard en Ethicon, een dochterbedrijf van Johnson & Johnson. Bender: “We hadden onze eigen patch ook al getest met bestaande producten en dat leidde tot toenaderingen en intensivering van contacten. Dan ontstaat een fase van strategisch afwegen en onderhandelen, een ‘tricky’ periode. Verkoop je te snel, dan krijg je te weinig voor je werk. Maar ga je verder met je productontwikkeling, dan moet je het ook testen in de mens. Dat vereist hoge investeringen en geld was in die tijd niet makkelijk te krijgen.

Uiteindelijk hebben we toch voor die verdere ontwikkelroute gekozen, waarvoor we onder andere een overbruggingskrediet van Oost NL hebben gebruikt en een miljoeneninvestering van het Amerikaanse investeringsbedrijf Northstar van mijn broer Andy Bender.”

GATT overgenomen, product op de markt

Dan gaat het snel. Begin 2021 wordt bekend dat de eerste patiënten in het Radboudumc, UMC Groningen en Erasmus MC met goed resultaat zijn behandeld met GATT-Patch. Van Goor: ‘De patch kan bloedende holtes opvullen als weefsel is weggesneden. Het sponsje is op maat te knippen, te scheuren of op te rollen, waardoor het op de operatiekamers makkelijk hanteerbaar is. Het laat bloed bovendien veel sneller stollen dan bestaande producten en – groot pluspunt – het bevat ook geen menselijke stollingsproducten zoals veel andere hemostatica op dat moment.” 

Na intensieve onderhandelingen met meerdere partijen wordt in mei 2022 een deal gesloten. Ethicon, een dochterbedrijf van Johnson & Johnson, neemt GATT over. De overnameprijs wordt niet bekend gemaakt, maar voor een premarket implanteerbaar medical device met de kans op een jaaromzet van pakweg 100 tot 250 miljoen dollar moet het om een substantieel bedrag zijn gegaan. Johnson & Johnson openbaart de deal pas eind 2023 wanneer Ethicon het CE keurmerk voor de patch heeft ontvangen en er dus de Europese markt mee op kan. Het aangepaste kerstidee van Bender kan de operatiekamers gaan bestormen. Op goedkeuring van de FDA is het dan nog even wachten, maar bij groen licht kan ook Amerika aan de patch.

Welzijn en welvaart

Belangrijk voor Lifeport, EFRO en Oost NL, is dat Ethicon de Noviotech Campus in Nijmegen heeft gekozen als productielocatie voor de patch. Bender, inmiddels als consultant verbonden aan Ethicon: “Daar vonden we voldoende ruimte en cleanrooms die nodig zijn om onze producten te maken. Inmiddels hebben we daar al een kleine zestig banen gecreëerd en we blijven groeien. Het is mooi dat we in deze regio naadloos de overstap hebben kunnen maken van klein kantoortje naar chemisch onderzoek, klinische testen, de opstart van het bedrijf en de uitbouw naar een grote productielocatie. Alles was steeds binnen enkele vierkante kilometers te vinden.” 

John van Sambeek, strateeg Health bij de Economic Board beaamt dat: “Het hele ecosysteem rond Lifeport Arnhem-Nijmegen is erop gericht om maatschappelijke problemen in vooral Health, Hightech en Energy aan te pakken. In een goed innovatienetwerk kunnen ondernemers daarvoor oplossingen bedenken, worden ze zo nodig gekoppeld aan wetenschappers en kennisinstellingen, krijgen ze hulp bij financiering en investeringen en kunnen ze hun producten en diensten testen en valideren in ‘living labs’ die we hebben vormgegeven. We faciliteren en orkestreren waar we kunnen.” 

“Innovatieve ideeën zijn essentieel voor een gezonde en duurzame toekomst”, zegt Jan van Dellen, directeur van de Economic Board. “Niet iedereen beseft dat, maar het verwezenlijken daarvan zorgt óók voor nieuwe werkgelegenheid. Kijk naar GATT, dat hier in recordtijd van idee naar product en veel werkgelegenheid is gegaan. Zorg en economie doen er allebei hun voordeel mee. Dat is waar we voor staan, de koppeling van welzijn en welvaart. Met bijna 800.000 inwoners in 18 gemeenten in de regio Arnhem Nijmegen is Lifeport de vijfde metropoolregio van Nederland. Met een bruto regionaal product van 27 miljard euro zijn we van nationale en internationale betekenis. We zijn geen copycat, maar creëren onze eigen identiteit in samenhang met de ons omringende regio’s zoals Brainport, Utrecht-Wageningen, Twente en het Duitse Ruhrgebied. Onze identiteit is groen, gezond, duurzaam en innovatief. Het succesverhaal van GATT illustreert dat uitstekend.”

Bron: Radboud UMC

Datum: 19 december 2024