De bekende uitdrukking zegt het al: voorkomen is beter dan genezen. Maar dat gebeurt veel te weinig, stelt Arfan Ikram, hoogleraar Epidemiologie aan de Erasmus Universiteit. Met een grootschalig onderzoek naar de oorsprong van dementie en de ziekte van Alzheimer richt Arfan zich op preventie. “Er wordt op dit moment meer geïnvesteerd in genezen bij hoog-risico groepen dan voorkomen in de algemene bevolking.”

“Met een vergrijzende samenleving wordt het de komende jaren steeds lastiger om de zorg draaiende én betaalbaar te houden,” zegt Arfan. “Technologische ontwikkelingen zullen helpen om deze trend af te remmen, maar dat gaat niet genoeg zijn. Preventie is de meest concrete, maar ook de goedkoopste manier om de zorg betaalbaar te houden.”

Grootschalig onderzoek in Ommoord

Vanuit het Erasmus MC leidt Arfan een grootschalig en langdurig onderzoek naar de oorsprong en oorzaak van dementie en de ziekte van Alzheimer. Het Erasmus Rotterdam Gezondheid Onderzoek (ERGO) is gericht op preventie. “Dat doen we met een bevolkingsonderzoek in de Rotterdamse wijk Ommoord. Om de paar jaar krijgen alle buurtbewoners vanaf 40 jaar een uitnodiging. Dan maken we hartfilmpjes, doen we bloedonderzoek, maken we een MRI-scan, ga zo maar door. We verzamelen zoveel mogelijk gegevens.”

Het onderzoek loopt al sinds 1990. Een jaar later opende prinses Juliana het ERGO-centrum aan de Briandplaats, midden in de wijk. Inmiddels beslaat het onderzoek maar liefst 18.000 mensen. Arfan: “Als je mensen al zo lang volgt zitten daar inmiddels mensen tussen die bijvoorbeeld de diagnose dementie hebben gekregen. Dan gaan we terug naar onze data en op zoek naar aanwijzingen van een oorzaak.”

Samenwerkingen binnen medical delta in de regio

“We weten dat genetica een rol speelt bij dementie. Maar we weten ook dat omgevingsfactoren zoals roken en luchtvervuiling een rol spelen. Op een gegeven moment beïnvloeden beide factoren elkaar. Hier komen de genetica en leefstijl bij elkaar. De kruising van deze twee wegen is te onderzoeken met wat wij Metabolomics noemen. De techniek achter metabolomics moet je zien als een scan van het bloed,” zegt Arfan. “En dan in dit geval van de metabolieten, de stofjes die te maken hebben met je stofwisseling. Je herkent hierin al het woord metabolisme.”

Vanuit Medical Delta werkt Arfan voor het ERGO-onderzoek samen met het Leids Universiteit Medisch Centrum (LUMC), waar hij als Scientific Leader betrokken is bij het wetenschappelijk programma rondom metabolomics. Arfan: “Deze samenwerking hebben we de toepasselijke naam METABODELTA gegeven. Daarnaast doen we vanuit Medical Delta, wederom met het LUMC, onderzoek naar Healty Aging. ”

“De bloedmonsters die wij door de jaren hebben verzameld met het ERGO-onderzoek kunnen met de metabolomics-techniek in Leiden opnieuw getest worden. Met de resultaten kunnen onze onderzoekers weer verder aan de slag. “Deze techniek gebruiken we nu op het gebied van dementie, maar willen we in de toekomst ook gaan inzetten bij onderzoek naar suikerziekte en hartinfarcten. Want ook daar spelen genetica en omgevingsfactoren een rol.”

Verbinding tussen wetenschap en stad

Een bijkomend voordeel van het ERGO-onderzoek is de verbinding die het creëert tussen de wetenschap en de stad. Arfan: “Vaak heerst er veel onbekendheid met de onderzoeken die wij in het Erasmus doen. Maar ERGO wordt ín de wijk uitgevoerd. Omdat mensen al jaren, soms zelfs decennia, meedoen aan ERGO, creëert dat juist veel begrip en vertrouwen in ons werk.”

“Bijkomend voordeel is dat ERGO voor veel mensen ook als een soort check-up dient. Als onze onderzoekers iets afwijkends vinden rapporteren we dat natuurlijk door aan de huisarts van die persoon.”

De preventieparadox

Volgens Arfan is een lange adem de sleutel tot succes. Het ERGO-onderzoek kost tijd, maar het is de enige manier om achter de oorsprong van dementie en de ziekte van Alzheimer te komen. “Die lange adem geldt voor zowel beleidsmakers, investeerders, bedrijven én onderzoekers. Het is vaak niet realistisch dat je binnen een jaar elke euro die je erin stopt dubbel terugkrijgt. Het kost tijd, maar de gezondheidswinst is er zeker. Het lastige is om het in euro’s uit te drukken.”

“Feit blijft: met de preventie van roken en suikerziekte voorkom je veel meer hartinfarcten dan met de meest geavanceerde gentherapie. Toch wordt er meer geld gestoken in gentherapie. En dat moet ook vooral doorgaan, want voor een kleine groep mensen is gentherapie levensreddend. De verhouding klopt alleen niet. Dat is de preventieparadox. Daar moeten we met z’n allen mee aan de slag.”

Dit interview is oorspronkelijk op de website van LSH010 verschenen.

Datum: 27 september 2022