Tijdens het LSH010 ontbijt op 10 maart kwam naar voren dat de zorgsector verantwoordelijk is voor 7% van de landelijke CO2 uitstoot. Een aanzienlijk percentage. “Kortom, veel te winnen,” stelt Cathy van Beek strijdbaar. De ervaren zorgbestuurder en voorzitter van de recent opgerichte Rotterdamse Klimaattafel Gezondheidszorg ziet vooral veel kansen op het gebied van circulariteit.

In 2019 sloot de gemeente Rotterdam met meer dan 100 bedrijven en organisaties het Rotterdams Klimaatakkoord. Het doel: een klimaat-neutrale en circulaire stad. Verschillende sectoren verenigden zich in klimaattafels om samen aan de slag te gaan. Afgelopen januari startte de laatste: de Klimaattafel Gezondheidszorg. Een samenwerking tussen de Rotterdamse ziekenhuizen Maasstad Ziekenhuis, Erasmus MC, Ikazia, het Oogziekenhuis Rotterdam, Franciscus Gasthuis & Vlietland en Rijndam Revalidatiecentrum.

Circulaire zorg

Lang had duurzaamheid geen prioriteit binnen de zorg. Het bleek een moeilijk toegankelijke sector voor duurzame bedrijven. Van Beek: “Ik heb een hele carrière achter de rug in de zorg. Maar dat wij zo gesloten zijn, dat had ik niet gedacht. De zorg kende de wereld van de duurzaamheid helemaal niet. En dat is het hele eieren eten van de klimaattafel. De zorgpartijen ontmoeten elkaar op dit thema en worden vervolgens gekoppeld aan partijen die de zorg iets kunnen bieden op het gebied van duurzaamheid.” Op die manier hoopt Van Beek een tot voor kort gesloten sector te koppelen aan duurzame initiatieven en innovaties.

In de zorg wordt veel gebruik gemaakt van zogenaamde single-use plastics. Eenmalig gebruik heeft namelijk verschillende voordelen. In de eerste plaats is dat hygiëne, misschien wel nergens zo belangrijk als in de zorg. Iets wat nieuw is, is schoon, zo was de gedachte. Ten tweede speelt de prijs een rol. Duurzame opties zijn vaak (nog) duurder, ook omdat de kosten van de milieuschade niet wordt meegenomen. “Maar vooral de hoeveelheid plastic, daar schrik je van,” zegt Van Beek. “Kunstenares Maria Koijck heeft dat confronterend in beeld gebracht. Zij onderging een borstoperatie en heeft vervolgens laten zien hoeveel plastic afval daarbij komt kijken. Op haar YouTube kanaal staat een kort filmpje. Daarin wordt ze liggend op de grond omringd door al het gebruikte eenmalige materiaal voor haar operatie. Als je dat ziet is meteen duidelijk dat we moeten veranderen.”

In verschillende Rotterdamse ziekenhuizen worden ideeën ontwikkeld om meer circulair te werken. Zo gaat het Erasmus MC kijken hoe ze de Intensive Care kunnen ‘vergroenen’ en gaat onder andere het Maasstad Ziekenhuis de operatiekamers verduurzamen. Van Beek: “In operatiekamers worden veel verpakkingsmaterialen gebruikt. Ze kijken in het Maasstad hoe ze dat kunnen omsmelten om weer her te gebruiken. Als dit soort innovaties de standaard worden gaan we de goede kant op.”

Gedragsverandering

De zorg is een wereld van regels en protocollen. Zo gaat er zo min mogelijk fout. Het nadeel is dat verandering vaak lastig is. Van Beek: “Als de processen in de zorg moeten worden veranderd is de impact daarvan enorm. Iedereen moet anders gaan werken. De wil is er vaak wel, maar verandering is lastig. Ik noem dat wel de ‘overprotocollisering’ van de zorg.”

Als voorbeeld omschrijft Van Beek een routine check van een verpleegkundige bij een patiënt. “Een verpleegkundige komt een kamer binnen bij de patiënt. Die is niet besmet en heeft geen wonden. De verpleegkundige raakt de patiënt ook niet aan. Toch gaan vaak de (wegwerp) handschoenen aan. Er wordt alleen met elkaar gesproken en de handschoenen verdwijnen in de prullenmand. Dat is bijna routine geworden.”

De coronapandemie heeft aan een gewenste gedragsverandering niet bijgedragen. “Integendeel, iedereen heeft letterlijk en figuurlijk een beschermlaagje om zichzelf gecreëerd. De zorg heeft ook een moeilijke tijd achter de rug. Duurzaamheid is, hoe belangrijk ook, wéér iets erbij. Om over de verpakkingsmaterialen en eenmalige zelftests maar niet te spreken. Toch ontstaat er ook bewustwording onder de zorgmedewerkers. De bergen afval die tijdens de coronacrisis zichtbaar werden zetten ook weer een positieve verandering in gang.”

Green deal

De Klimaattafel Gezondheidszorg volgt de pijlers van de green deal duurzame zorg 2.0, een initiatief vanuit de Rijksoverheid en brancheorganisaties om duurzame initiatieven te promoten. Voor de zorgsector focust de green deal zich op de gebouwde omgeving, circulariteit, medicijnresten in water en een gezond makende leefomgeving.

“Medicijnresten in water vormen namelijk ook een groot probleem,” zegt Van Beek. “Drinkwaterbedrijven krijgen de medicijnen er haast niet meer uit. Een voorbeeld is röntgencontrastmiddel. Dat drink je om bepaalde organen goed in beeld te krijgen. Als je dat uit plast komt het vervolgens in het milieu terecht. Die risico’s die daar aan kleven zijn nog onbekend. Daarom maken twee ziekenhuizen in Rotterdam gebruik van een ‘plaszak.’ Nu nog voor eenmalig gebruik, maar het idee is om het materiaal terug te winnen en weer terug te geven aan de fabrikant en daarmee een circulair verder te werken.”

Hoewel de Klimaattafel Gezondheidszorg nog maar kort bestaat zijn de ambities hoog. “We gaan met zes ziekenhuizen proberen de best practices stadsbreed in te voeren. Hoe sterk zou het zijn als de Rotterdamse ziekenhuizen landelijk voorop gaan lopen?”

Dit interview is oorspronkelijk op de website van LSH010 verschenen.

Datum: 22 april 2022