Elk jaar veroorzaken bacteriële infecties naar schatting 7,7 miljoen doden. Daarmee vormen ze de op één na grootste doodsoorzaak. Bijna 5 miljoen van deze sterfgevallen hangen samen met antibioticaresistentie. In een serie artikelen in The Lancet, geschreven door onder meer Heiman Wertheim, hoogleraar medische microbiologie van het Radboudumc, wordt opgeroepen tot een daadkrachtige aanpak van de problematiek, mede met het oog op een bijeenkomst van de Verenigde Naties later dit jaar.

‘De antibioticaresistentie-crisis vereist meer actie’, schreef Artsenfederatie KNMG ongeveer een jaar geleden. ‘Bacteriën worden wereldwijd in toenemende mate ongevoelig voor antibiotica. Dit maakt het effectief behandelen van infecties lastiger, met ziekte, sterfte en hogere zorgkosten als gevolg. Antimicrobiële resistentie is een van de grootste wereldwijde bedreigingen voor de gezondheid en veroorzaakt elk jaar 1,2 miljoen doden, waarvan meer dan 35.000 in Europa. De Europese artsenorganisatie CPME, waar de KNMG deel van uitmaakt, roept de EU daarom op tot meer actie.’

Nederlands Actieplan

Hoewel antibioticaresistentie voor de media niet altijd sexy nieuws is, blijft het voor nationale en internationale medische en gezondheidsorganisaties een grote, actuele bron van zorg. Ook voor Nederland. Zo boden Pia Dijkstra en Piet Adema – respectievelijk de minister voor Medische Zorg en de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit – op 16 mei 2024 de Tweede Kamer het Nederlands Actieplan voor het terugdringen van antimicrobiële resistentie 2024-2030 aan.

Grote bedreiging voor de volksgezondheid

In de begeleidende Kamerbrief schrijven de ministers: ‘Het ontstaan en de verspreiding van antimicrobiële resistentie (AMR) is een wereldwijd groeiend en lastig aan te pakken probleem. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) noemt AMR zelfs één van de grootste bedreigingen van de volksgezondheid. In Nederland is daarom al jaren beleid om AMR te beperken, waarbij nauw wordt samengewerkt met alle stakeholders. Deze aanpak behelst een samenwerking over de volle breedte van One Health: gezonde mensen, gezonde dieren en gezonde planten binnen een gezond milieu. Nationale actieplannen zijn de pijlers onder de in 2015 door de WHO gelanceerde wereldwijde aanpak en het huidige ‘European One Health Action Plan against Antimicrobial Resistance’ in de strijd tegen AMR. Ze vormen belangrijke instrumenten om nationaal én internationaal stappen vooruit te zetten.’

Belangrijke bouwstenen voor AMR-resolutie

Om het belang van de AMR nog maar een keer te onderstrepen: later dit jaar – in september 2024 – houdt de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (AVVN) een bijeenkomst om de huidige dreiging van de antimicrobiële resistentie te bespreken. Daarop vooruitlopend publiceert The Lancet een reeks van vier artikelen waarin de problematiek uitputtend wordt behandeld en gefileerd. De artikelen presenteren cruciale gegevens, bewijzen en beleidsaanbevelingen, die als belangrijke bouwstenen fungeren voor de vormgeving van een VN-resolutie over AMR. Vanuit Nederland is Heiman Wertheim, sinds 2015 afdelingshoofd en hoogleraar medische microbiologie in het Radboudumc, medeauteur van een van de artikelen.

Heldere doelen en politieke steun

Wertheim: “In de serie schetsen we de huidige ziektelast van AMR, en dat het verstandig is als we met heldere, wereldwijde doelstellingen politici mee kunnen krijgen in ons streven.” Nut en noodzaak worden door de redactie van The Lancet nog eens bondig samengevat: ‘Als de wereld nu geen prioriteit geeft aan actie tegen AMR, zullen we een gestage toename zien van het aantal sterfgevallen wereldwijd – momenteel 4,95 miljoen per jaar door infecties die verband houden met AMR – waarbij jonge kinderen, ouderen en mensen met chronische ziekten of die chirurgische ingrepen moeten ondergaan het grootste risico lopen. Het verbeteren en uitbreiden van bestaande methoden om infecties te voorkomen, zoals handhygiëne, toegang tot diagnostiek, regelmatige reiniging en sterilisatie van apparatuur in gezondheidszorgfaciliteiten, beschikbaarheid van veilig drinkwater, effectieve sanitaire voorzieningen en het gebruik van kindervaccins, zou jaarlijks meer dan 750.000 sterfgevallen in verband met AMR kunnen voorkomen in landen met een laag en gemiddeld inkomen (LMIC’s).’

Diagnostiek, vaccins, nieuwe antibiotica

Met collega-auteurs belicht Wertheim de ontwikkeling en beschikbaarheid van antibiotica, vaccins en diagnostica. “Nieuwe antibiotica zijn dringend nodig”, zegt Wertheim, “maar vergeet niet dat een groot deel van de wereldbevolking sowieso nog geen toegang heeft tot de bestaande antibiotica vanwege te hoge prijzen, falende zorgsystemen en andere factoren. Daar valt nog ontzettend veel te verbeteren.” Wertheim onderstreept ook het grote belang van beschikbaarheid van diagnostiek (en nieuwe) vaccins voor zowel bacteriële als virale infectieziekten. “Niet alleen om die ziekten te voorkomen”, zegt hij, “maar indirect zorgt een lagere ziektelast door vaccineren óók voor minder gebruik van antibiotica. Daardoor verlaag je ook de kans op de ontwikkeling van resistentie.” In het vandaag verschenen Lancet-artikel belichten Wertheim en zijn collega’s ook de cruciale rol die een juiste diagnose speelt. “De diagnose bepaalt welke medicijnen worden ingezet. Zonder betaalbare, betrouwbare en snelle diagnoses die overal voor iedereen beschikbaar zijn, neemt de kans op verkeerd antibioticagebruik toe. En daarmee ook de kans op resistentieontwikkeling.”

Bron: Radboud UMC

Datum: 27 mei 2024