Naar de effecten van wisselend vetrijk eten is weinig onderzoek gedaan. Niels Riksen van het Radboudumc heeft met Franse collega’s bij muizen de effecten van zo’n dieet onderzocht. Het dieet bleek tot meer slagaderverkalking te leiden dan een continu vetrijk dieet.

Bij mensen met een chronisch te hoog cholesterolgehalte glijdt het immuunsysteem langzaam in een soort ‘ontstekingsachtige’ toestand. Deze toestand stimuleert de vorming en groei van plaques in de bloedvaten, een proces dat atherosclerose (slagaderverkalking) wordt genoemd. Atherosclerose veroorzaakt hart- en vaatziekten zoals een hartinfarct of herseninfarct. Naar hoe dat proces precies in elkaar zit is al erg veel onderzoek gedaan.

Nog nauwelijks naar gekeken

Niels Riksen, hoogleraar Vasculaire Geneeskunde aan het Radboudumc, vroeg zich af wat het effect zou zijn van een afwisselend vetrijk en normaal dieet. “Daar is eigenlijk nog nauwelijks naar gekeken”, zegt hij, “terwijl toch veel mensen met enige regelmaat hun eetpatroon veranderen, bijvoorbeeld omdat ze afwisselend een dieet volgen. Dit kan leiden tot schommelingen in de vetten en cholesterol in het bloed. Ook tijdelijk stoppen met cholesterolverlagende medicijnen kan zo’n schommeling geven in het cholesterolgehalte in het bloed.” Om dit te onderzoeken bedacht Riksen een studie in muizen en is hij gaan samenwerken met prof. Hafid Ait Oufella uit Parijs. Dit onderzoek werd onder andere gefinancierd door de Nederlandse Hartstichting.

Evenveel vet, maar meer verkalking

Het onderzoek werd uitgevoerd met muizen die gevoelig zijn voor atherosclerose. Een groep muizen kreeg gedurende het onderzoek een aaneengesloten periode vet- en cholesterolrijk eten, waardoor het cholesterolgehalte in het bloed flink steeg. Bij de andere groep werd een vetrijk dieet afgewisseld met een niet-vetrijk dieet, waarbij de totale hoeveelheid vet tussen beide groepen hetzelfde was; noem het een jo-jo-dieet. Het resultaat, nu gepubliceerd in Nature, is opmerkelijk. Riksen: “Bij de jo-jo-groep sloeg de atherosclerose veel harder toe dan bij de groep die aaneengesloten een vetrijk dieet volgde. Kortom, een afwisselend vetrijk niet-vetrijk dieet zorgt voor meer plaquevorming in de bloedvaten dan een aaneengesloten standaard vetrijk dieet, ondanks dat de bloedvaten in totaal bloot staan aan dezelfde hoeveelheid cholesterol. Evenveel vet en toch meer plaques.” 

Getrainde immuniteit

Om te zien waar dat verschil precies vandaan komt, doken de onderzoekers dieper in het immuunsysteem. Het bleek niet te liggen aan veranderingen in het verworven afweersysteem – het deel van het immuunsysteem dat na een eerste infectie met een virus of bacterie onthoudt welke ziekteverwekker is binnengedrongen en daartegen een specifieke afweer opbouwt. Riksen: “Lang dachten we dat het immuunsysteem bestond uit een verworven afweersysteem dat kan leren, en een aangeboren afweersysteem dat je al van nature bij de geboorte meekrijgt en niet verandert. De afgelopen decennia hebben we gezien dat dit aangeboren afweersysteem zich toch kan aanpassen, dat het wel degelijk kan reageren op de omgeving. Dat noemen we sindsdien getrainde afweer, ofwel ‘trained immunity’. Precies in die getrainde afweer zien we bij de jojo-groep de veranderingen optreden die atherosclerose stimuleren.

Gangmakers van slagaderverkalking

Riksen: “Alle bloedcellen ontstaan uit stamcellen die in het beenmerg zitten. Daar komen – via een proces van afsplitsing en specialisatie – ook alle verschillende witte bloedcellen vandaan. In een van de ‘productielijnen’ maakt een stamcel achtereenvolgens een myeloïde voorlopercel, myeloblast en neutrofiel. Wat blijkt? Het wisseldieet zorgt ervoor dat die myeloïde voorlopercellen in de ‘ontstekingsstand’ schieten en ineens veel meer interleukine (IL-1?) aanmaken. Die stof jaagt de productie van zowel myeloïde cellen als neutrofielen sterk omhoog. En uitgerekend die neutrofielen zijn de gangmakers van slagaderverkalking. Hoe meer neutrofielen, hoe sterker dat proces van slagaderverkalking.”

Onderzoek bij de mens

Om hun bevindingen te controleren visten de onderzoekers de neutrofielen uit het bloed van de muizen en legden ze de explosie van interleukines het zwijgen op. Riksen: “Dan zakt de aanmaak van myeloïde cellen weer naar het normale niveau en verdwijnt ook de ontstekingsmodus die de slagaderverkalking stimuleert.” Riksen benadrukt dat het om onderzoek bij muizen gaat, dat dus niet automatisch is toe te passen op de mens. Zou een jojo-dieet, maar bijvoorbeeld ook het tijdelijk stoppen met cholesterolverlagers, ook bij de mens het proces van verkalking kunnen stimuleren? “Dat wordt pas duidelijk bij menselijk onderzoek”, zegt Riksen. “Voor nu hebben we laten zien dat een wisselend vetrijk dieet slagaderverkalking meer stimuleert dan een continu vetrijk dieet. En we weten nu ook dat dit mechanisme via getrainde immuniteit verloopt.” 

Bron: Radboud UMC

Datum: 10 september 2024